Choroba popromienna

Czym właściwie jest choroba popromienna? Wielu ludzi wyobraża sobie niesamowite deformacje ciała. Jest to nazwa zmian zachodzących w organizmie po napromieniowaniu na skutek wypadków radiacyjnych, pochłonięcia pierwiastków promieniotwórczych, czy też wybuchów atomowych lub termojądrowych. Chorobą popromienną nie są miejscowe skutki oddziaływania promieniowania jonizującego. Wyróżnia się ostrą chorobę popromienną i przewlekłą. Ostra choroba popromienna następuje po jednorazowym napromieniowaniu naszego ciała dużą dawką, natomiast przewlekła związana jest z wielokrotną ekspozycją ciała na mniejsze dawki. Zwiększone jest wtedy ryzyko zachorowania na nowotwory złośliwe (zwłaszcza nowotwory układu krwiotwórczego: białaczka i chłoniak oraz nowotwory tarczycy, układu kostnego a także glejaki). Przyspieszone jest także starzenie się, długość życia jest krótsza, istnieje ryzyko bezpłodności, zaburzeń hormonalnych, czy zaćmy. Najbardziej narażeni na przewlekłą chorobę popromienną są pracownicy, którzy narażeni są na promieniowanie. Kontrolowana jest jednak dawka promieniowania, którą przyjmują.

Zanim opowiemy sobie o rodzajach ostrej choroby popromiennej, które zestawione są poniżej wyjaśnijmy czym jest grej (Gy):

1Gy=1J/kg

Co to oznacza? Jeśli ważymy 100 kg i zostaniemy naświetleni dawką odpowiadającą 300 J, to pochłoniemy 3 Gy, co doprowadzi do postaci hematologicznej ostrej choroby popromiennej. Mamy 75% szansy, że uda nam się przeżyć. Jednak jeżeli ważymy 50 kg, to w identycznej sytuacji pochłoniemy 6 Gy, co oznacza już postać jelitową ostrej choroby popromiennej i drastyczne zmniejszenie szans na przeżycie (50-0%). A ile właściwie dawek przyjmujemy podczas badań?

*Prześwietlenie: 0,1–2,5 mGy,

*Tomografia: 8-25 mGy,

*Napromieniowanie przedtransplantacyjne szpiku kostnego (FTBI): 12 Gy (dawka łączna)

*Radioterapia: 2–80 Gy (łączna dawka, dawki jednorazowe to ok. 1,5–2,5 Gy)

Przejdźmy teraz do opisu poszczególnych postaci choroby popromiennej zależnych od przyjętej dawki:

Postać subkliniczna

Pochłonięta dawka: 0,5–2 Gy

Objawy: ogólne osłabienie, limfopenia występująca kilkanaście dni po napromieniowaniu

Bezpośrednia przyczyna: depresja narządów limfatycznych

Śmiertelność u człowieka: 0%

Postać hematologiczna

Pochłonięta dawka: 2-4 Gy

Objawy: ogólne osłabienie, limfopenia występująca kilka dni po napromieniowaniu, anemia, zmniejszenie odporności, czasem krwawienia w obrębie tkanek, narządów i układów

Bezpośrednia przyczyna: depresja szpiku

Śmiertelność u człowieka: do 25%

Postać jelitowa

Pochłonięta dawka: 4-8 Gy

Objawy: pojawiają się w ciągu kilkunastu godzin - problemy z układem pokarmowym, krwawe biegunki, zaburzenia gospodarki wodno-elektrolitowej

Bezpośrednia przyczyna: uszkodzenia nabłonka przewodu pokarmowego

Śmiertelność u człowieka: do 50-100%

Postać mózgowa

Pochłonięta dawka: 8-50 Gy

Objawy: drgawki, utrata przytomności

Bezpośrednia przyczyna: uszkodzenia przewodnictwa nerwowego

Śmiertelność u człowieka: 100%

Postać enzymatyczna

Pochłonięta dawka: powyżej 50 Gy

Objawy: utrata przytomności, śmierć „w promieniach”

Bezpośrednia przyczyna: rozerwanie wiązań chemicznych białek przez kwanty promieniowania jonizującego => zablokowanie aktywności enzymatycznej

Śmiertelność u człowieka: 100%

Ostrą chorobę popromienną można leczyć. Początkowo stosuje się leczenie objawowe przeciwdziałające nudnościom, wymiotom i biegunkom. Przeprowadza się badanie morfologiczne krwi z rozmazem, które wykaże m.in. wyjściowy poziom limfocytów. Po ich spadku też można szacować, na jaką dawkę promieniowania narażony był organizm i dobrać właściwe leczenie. Przy zespole hematologicznym zapobiega się ewentualnym zakażeniom i stosuje tzw. czynniki wzrostu stymulujące komórki macierzyste szpiku kostnego. Podczas zakażeń stosuje się antybiotyki, a niekiedy nawet przetacza się płytki krwi. Leczenie zespołu żołądkowo-jelitowego polega na dożylnym uzupełnianiu traconych płynów ustrojowych i elektrolitów. Leczenie zespołu naczyniowo-mózgowego ogranicza się niestety jedynie do zapewnienia choremu jak największego komfortu w czasie ostatnich dni życia.